गौरी खेर, सोमवार, १० सप्टेंबर २०१२ (Loksatta)
एखादी व्यक्ती किंवा कंपनी यांनी ठरवलेला त्यांच्या कामातील वा योजनेतील एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे त्यांचे ध्येय किंवा उद्दिष्ट होय! विकासाच्या दृष्टिकोनातून कंपनीने किंवा व्यक्तीने साध्य केलेला त्यांच्या कामातील तो परमोच्च बिंदू असतो. विशिष्ट कालमर्यादा ठरवून घेऊन अनेक व्यक्ती ध्येय साध्य करण्यासाठी अथक प्रयत्न करत करतात.
ध्येयाचे महत्त्व
ध्येय हे एक प्रकारचं उद्दिष्ट असतं. ज्याच्यापर्यंत पोचण्यासाठी तुम्ही एका विशिष्ट दिशेने प्रयत्न करत असता. असं ध्येय तुमच्यापुढे नसेल, तर स्वत:चा विकास करून घेताना तुमची पुढे जाण्याची दिशाच भरकटत जाऊ शकते. या साऱ्यात तुमचा वेळ आणि कष्ट दोन्ही वाया जातं. काम फक्त चांगलं करून चालत नाही, तर ते ढोबळमानानं, अंदाजानं करत राहण्यापेक्षा एका ठरलेल्या पद्धतीनंच करणं महत्त्वाचं आहे. तुमच्या कामातून, तुमच्या आयुष्यात तुम्हाला काय मिळवायचं आहे आणि ते तुम्हाला का हवं आहे, याचं स्पष्ट चित्र तुमच्या डोळ्यापुढे तुम्ही ठेवायला हवं. तुमचं ध्येय तुमच्यात एक सखोल असा विश्वास निर्माण करतं, की तुम्ही तुमचं काम नेटानं करत राहिलात तर सगळ्या गोष्टी तुमच्या मनाप्रमाणे घडू शकतात.
योजना तसेच आराखडय़ाचे महत्त्व:
एखादे ध्येय तुम्ही एकदा मनाशी ठरवलेत की, तिथपर्यंत पोचण्यासाठी त्याचा व्यवस्थित आराखडा तयार करणे फारसे कठीण नसते. त्याकरिता एखाद्या कागदावर खालील बाबी लिहून काढणे उत्तम ठरेल.
* तुम्ही तुमचे ध्येय साध्य करण्यासाठी तयारी करण्याच्या दृष्टीने कशी योजना आखणार आहात?
* तुम्ही काय केले आहे आणि सध्या तुम्ही काय करत आहात?
* ध्येयाच्या दिशेने वाटचाल विविध टप्प्यांवर तुमच्या मनातील योजना नेमक्या काय आहेत?
हे विविध मुद्दे लिहून काढलेत की, तुमचे ध्येय आणि त्यासाठीच्या तुमच्या योजना, यांचा पक्का विचार तुमच्या मनात पक्का आहे, असे समजायला हरकत नाही.
तुम्ही जे ध्येय ठरवले असेल, त्याची प्रत्यक्ष कार्यवाही करण्याच्या दृष्टीने जी योजना तुम्ही आखणार आहात
त्याचा तपशील टप्प्याटप्प्याने तयार करा. अनेक वेळा तुमच्या ध्येयपूर्णता होत नाही याचे एक महत्त्वाचे कारण हे आहे की, नेमके काय करण्याची गरज आहे, तेच समजून घेतले जात नाही. तुमच्या कामाची योजना आखा आणि ती योजना अमलात आणा. या बाबतीत अतिशयोक्तीही व्हायला नको. एकाच वेळी बरीचशी ध्येये ठरवू नका. एकाच वेळी अनेक ध्येयांमध्ये तुम्ही स्वत:ला झोकून दिलेत, तर अशी परिस्थिती निर्माण होईल (उद्भवेल) की, तुम्ही कोणत्याच ध्येयावर पुरेसे लक्ष केंद्रित करू शकणार नाही (कोणत्याच ध्येयाला तुम्ही पुरेसा वेळ देऊ शकणार नाही.).
ध्येययोजना आखण्याचे वेळापत्रक
ध्येय, विशेषत: व्यक्तिगत विकास आणि करिअरच्या संदर्भातील ध्येयांना ती पूर्ण करण्याच्या दृष्टीने नेहमीच एकाहून अधिक बाजू असतात. ध्येय साध्य करण्याच्या दृष्टीने ती आवाक्यातली तर हवीतच, पण ती आव्हानात्मक, विशिष्ट प्रकारची, भक्कम अशी असावीत. ती लिहून काढायला हवीत आणि कमीत कमी कालमर्यादेत जास्तीत जास्त यश मिळवून देणारी हवीत.
ध्येयनिश्चिती करणे का आवश्यक ठरते?
* वेळेचे अधिक उत्तमरीत्या व्यवस्थापन करता येते.
* जबाबदारी निश्चित होते.
* सांघिकरीत्या केल्या जाणाऱ्या प्रत्येकाची भूमिका स्पष्ट होते.
* कामातील तुमची भूमिका आणि सहभाग वरिष्ठ समजून घेऊन त्या कामाचे विश्लेषण करू शकतात.
ध्येयनिश्चित करण्याचे लाभ
* साध्य करावयाच्या कामगिरीसाठी सुरुवातीलाच योजना आखणे सोपं जाते.
* आपली कामगिरी कशी होते आहे, ते समजते.
* विकास वा प्रगती साधण्याच्या दृष्टीने ज्या गोष्टी आवश्यक आहेत, त्यांच्याविषयी माहिती मिळवता येते.
ध्येय असे असावे-
* आपल्यासमोरील ध्येय हे पुरेसे स्पष्ट असावे. त्याचे उद्दिष्टय़, साध्य करण्याचे मार्ग याबाबतही स्पष्टता असावी. तसे नसेल तर गोंधळ उडण्याची शक्यता अधिक असते.
* साध्य करता येण्याजोगे असावे - ध्येय निश्चित करताना अतिरंजकतेला थारा नसावा. बुद्धी आणि मेहनतीच्या जोरावर वास्तवात येऊ शकेल असे अर्थपूर्ण आणि आव्हानात्मक ध्येय बाळगावे.
