हमखास यशाचा फॉंर्म्युला - अतुल राजोळी

देवाने आपणा सर्वांना जवळजवळ समान शारिरीक क्षमता आहेत, बौध्दिक क्षमतासुध्दा दिलेल्या आहेत, म्हणजेच आपल्या सर्वांचं हार्डवेअर जवळजवळ सारखच आहे परंतु प्रश्न आहे तो फक्त त्यात इंस्टॉल करण्यात आलेल्या सॉफ्टवेअरचा. ते बरोबर आहे की चुकीचं? जर सॉफ्टवेअर इंस्टॉल करायचंच असेल तर आपण यशस्वी लोकांच्या डोक्यात इंस्टॉल केलेल्या सॉफ्टवेअरबद्दल आधी माहीत करुन घेतलेले बरं. त्याच सॉफ्टवेअरचा जर आपणसुध्दा वापर केला तर आपण त्यांनी मिळविलेल्या यशाची पूनरावृत्ती करु शकतो. मी स्वतःला सतत एक प्रश्न विचारला, तो म्हणजे, 'हमखास यश मिळवण्यासाठी कुठला फॉंर्म्युला आहे का?' 'यशस्वी माणसं कुठला समान मार्ग वापरतात ज्यातून त्यांना जे पाहिजे ते मिळतं?'

बर्‍याच आदर्श व्यक्तिमत्त्वांचा अभ्यास, पुस्तकं, प्रशिक्षण व मुलाखाती इत्यादी मधून माझ्या असं लक्षात आलं की, जरी यशस्वी माणसं वेगवेगळ्या क्षेत्रातील असली, त्यांची ध्येय व ते साध्य करण्याचे आराखडेदेखील वेगवेगळे असले तरी त्यांच्यामध्ये काही तरी समान आहेच; आणि ते असं : सर्व यशस्वी माणसं त्यांना जे पाहिजे आहे ते मिळविण्यासाठी एका विशिष्ट क्रमामध्ये विशेष अशी पावलं उचलतात. मी या पावलांच्या क्रमाला हमखास यशाचा फॉंर्म्युला असं म्हणतो.

तुम्हाला यशस्वी उद्योजक व्हायचं असो वा गुंतवणू़कदार, शिक्षक वा उत्कृष्ट विक्रेता, वकील वा सी. ए. हा फॉंर्म्युला तुम्हाला नक्कीच उपयुक्त ठरेल. हा फॉंर्म्युला म्हणजे चार महत्त्वाच्या पायर्‍या आहेत.

पहिली पायरी: तुमचं ध्येय स्पष्ट करा.

तुम्हाला पाहिजे ते मिळविण्यासाठी, पहिली पायरी म्हणजे तुम्हाला नेमकं काय पाहिजे आहे ते माहिती असणं.  परंतु बर्‍याच लोकांना त्यांना जे पाहिजे आहे ते मिळत नाही कारण त्यांना नेमकं काय पाहिजे आहे हेच त्यांना माहिती नसतं. बरेच लोक म्हणतात की त्यांना यशस्वी व्हायचं आहे, पण त्यांना जर विचारलंत की म्हणजे नेमकं काय? तर बर्‍याच जणांचं उत्तर असतं 'नक्की काय ते माहित नाही' किंवा काही तरी ढोबळ उत्तर असतं 'मला सुखी व्हायचं आहे', 'मला खूप पैसा कमवायचा आहे', 'मला माझ्या सर्व अडचणींवर मात करायची आहे', वगैरे वगैरे. आपल्याला लक्षात ठेवलं पाहिजे की जोपर्यंत आपल्याला आपलं ध्येयंच माहीत नाही तोपर्यंत आपल्याकडील क्षमतेचा, वेळेचा व इतर साधनसामुग्रीचा वापर कसा करावा हेच आपल्याला कळणार नाही. यशस्वी माणसांचा हा सर्वात महत्त्वाचा गुणधर्म असतो असं मला प्रकर्षाने जाणवलं. त्यांना नेमकं काय पाहिजे आहे, भविष्याबद्दलची त्यांची संकल्पना त्यांच्या मनामध्ये स्पष्टपणे कोरली गेलेली असते. त्यांची ध्येयं निश्चित व नेमकी असतात आणि म्हणूनच त्या दिशेने ते प्रयत्न करतात. सचिन तेंडुलकरला त्याच्या लहानपणापासून एकच माहीत होतं 'मला भारतासाठी क्रिकेट खेळायचं आहे. बस्स', भविष्याबद्दलचं त्याच्या मनातील चित्र हे स्पष्ट होतं आणि म्हणूनच तो रात्रंदिवस फक्त एक गोष्ट जगायचा ती म्हणजे 'क्रिकेट'. त्यामुळेच तो भारताचा मास्टर ब्लास्टर आहे. याचप्रमाणे जर इतर यशस्वी माणसांचा अभ्यास केला तर हीच समान बाब जाणवते की त्यांची ध्येयं ही स्पष्ट होती. आमच्या 'लक्ष्यवेध' प्रशिक्षणक्रमामध्ये, माझा हाच प्रयत्न असतो. लोकांना नेमकं काय पाहिजे आहे याचं स्पष्ट चित्र त्यांना बघायला लावणं व ते नेमक्या शब्दात कागदावर मांडणं. आपल्या मेदूंला नेमक्या शब्दात सूचना मिळाल्या की त्याची कार्यक्षमता किती तरी पटींनी वाढते.

दुसरी पायरी: ध्येयं साध्य करण्यासाठी आराखडा तयार करा.

जर आपली ध्येयंच स्पष्ट नसतील तर ती साध्य करण्यासाठी आराखडा कसा काय बनविणार? कंपनीचा टर्नओव्हर पाच कोटी करण्यासाठीचा आराखडा, पन्नास कोटी करण्यासाठीचा आरा़खडा हा वेगवेगळाच असतो परंतु तो तेव्हाच आपण तयार करु शकतो जेव्हा आपलं ध्येयं स्पष्ट असेल. पण आराखडा बनविणं म्हणजे नेमकं काय? आराखडा बनविणं म्हणजेच तुमचं ध्येयं साध्य करण्यासाठी कराव्या लागणार्‍या कृतींची क्रमवार मांडणी करणं. उदाहरणार्थ: जर तुम्हाला अंधेरी ते चर्चगेट प्रवास करायचा असेल तर तुम्हाला काही गोष्टी क्रमवारपणे कराव्याच लागतील. तुम्हाला आधी अंधेरी स्टेशनवर येऊन तिकीट काढावं लागेल, मग प्लॅटफॉर्मवर जावं लागेल, ट्रेन पकडावी लागेल व चर्चगेट स्टेशनवर उतरावं लागेल. ह्या क्रमवार कृती तुम्हाला कराव्या लागतील. तुमचं ध्येयं साध्य करण्यासाठी जो आराखडा बनवाल त्याचा क्रम खूप महत्त्वाचा आहे व आराखडा बनविण्याआधी योग्य संशोधन केलं पाहिजे व मगच आराखडा तयार केला पाहिजे. आराखडा लेखी स्वरुपात कागदावर उतरवावा.

तिसरी पायरी: आराखडयाशी संलग्न कृती करा.

तिसरी पायरी म्हणजे आपलं ध्येयं साध्य करण्यासाठी आपल्या आराखड्याशी संलग्न कृती करणं होय. हीच पायरी आपल्याला आपल्या ध्येयाच्या जवळ घेउन जाते. यशस्वी माणसं व फक्त स्वप्नं बघणार्‍यांमध्ये जर कुठला फरक असेल तर तो म्हणजे संलग्न 'कृती'. बर्‍याच सुरक्षित व हुशार माणसांना माहीत असतं की आपणास काय केलं पाहीजे, कसं केलं पाहिजे पण ते कृती करतच नाहीत. ते म्हणतात ना, 'कळतं पण वळत नाही'. आपल्याला खरोखरच जर आपलं ध्येय साध्य करायचं असेल तर कृती ही केलीच पाहीजे. तुम्हाला अशी व्यक्ती माहीत आहे का, जी तुमच्यापेक्षा कमी गुणवान आहे पण तुमच्यापेक्षा जास्त यशस्वी आहे? जर उत्तर हो असेल तर लक्षात घ्या, जरी तुम्ही त्या व्यक्तीपेक्षा हुशार असलात तरी त्या व्यक्तीने तुमच्यापेक्षा जास्त कृतीवर भर दिला असणार. संलग्न कृती करण्यासाठी मानसिक व शारीरिकरीत्या सक्षम असणं अत्यंत आवश्यक असतं. आपल्या भावनांवर ताबा मिळवून, जोशात व आत्मविश्वासाने ध्येयाच्या दिशेने वाटचाल करणं गरजेचं आहे.

चौथी पायरी : अपयशातून शिका

जेव्हा आपण आपल्या आराखड्यानुसार संलग्न अशी कृती करतो तेव्हा फक्त दोन गोष्टी घडण्याची शक्यता असते. एक: तुम्ही ध्येयाच्या दिशेने यशस्वी वाटचाल करता किंवा ध्येय साध्य करता आणि दोन: तुम्हाला अपेक्षित परिणाम साध्य होत नाहीत, काही तरी अनपेक्षित घडतं. आपल्यातले बरेच लोक याला 'अपयश' असं म्हणतात! अपयश सर्वांच्या आयुष्यात येतं का?  हो अर्थातच. तुम्ही मला एक यशस्वी माणूस शोधून दाखवा ज्याने कधी अपयश अनुभवलं नाही. उलट तुमचा जेवढा कृतीवर भर जास्त तेवढं अपयशाचं प्रमाण जास्त आणि म्हणूनच माझ्या संशोधनामध्ये मला असं आढळून आलं की माणूस जेवढा यशस्वी,त्याच्या आयुष्यात अपयशाचं प्रमाण तेवढंच जास्त.

अपयशाला तोंड देण्याचे तीन पर्याय :

पर्याय क्रमांक एक: कारण देणं, आरोप प्रत्यारोप करणं व सोडून देणं. काही माणसं अपयश मिळालं की इतर गोष्टींना कारणीभूत ठरवतात किंवा इतरांवर अपयशाचं खापर फोडतात. त्यांना वाटतं की ध्येय साध्य करणं त्यांच्यासाठी खूप कठीण आहे. ते निराश होतात व पुन्हा कृती करण्याच्या भानगडीतच पडत नाहीत. ते म्हणतात, "मी प्रयत्न केला व फसलो आता पुन्हा नाही".

पर्याय क्रमांक  दोन: त्याच कृतीची पूनरावृत्ती करणं. ही माणसं प्रयत्नशील माणसं असतात. अपयशानंतरसुध्दा गप्प बसत नाहीत व पुन्हा प्रयत्न करतात. त्यांना असं वाटतं 'आपण जास्त कसोशीने प्रयत्न करुया, जास्त मेहनत करुया व आधी केलेली कृती पुन्हा करुया'. जर आपण एकाच कृतीची पुनरावृत्ती केली व प्रत्येक वेळी वेगळा परिणाम अपेक्षित केला तर तो निव्वळ मूर्खपणा ठरेल. जर आपण तेच केलं जे आधी केलं होतं तर आपल्याला तेच मिळेल जे आपल्याला आधी मिळालं होतं.

पर्याय क्रमांक तीन: शिका, आराखडयात योग्य बदल करा आणि कृती करा.

हा पर्याय जो सर्व यशस्वी माणसं वापरतात. जेव्हा ते आपलं ध्येय साध्य करीत नाहीत तेव्हा ते त्याला 'अपयश' मानत नाहीत. ते त्यातून नवीन काही तरी शिकतात. ते शिकतात की त्यांनी तयार केलेला आराखडा परीणामकारक नव्हता किंवा त्यांच्या कृतीमध्ये कुठे तरी कमतरता होती. नवीन शिकवण घेऊन ते आपल्या आराखड्यामध्ये योग्य ते बदल करतात व पुन्हा कृती करतात.

जर पुन्हा ते अपयशी झाले तर त्यातून ते पून्हा नवीन काही तरी शिकतात, आराखड्यात योग्य ते बदल करतात आणि त्याप्रमाणे कृती करतात. असं ते तोपर्यंत करतात, जोपर्यंत त्यांचं ध्येयं साध्य होत नाही. ध्येय साध्य करण्यासाठी ते सर्व काही करतात.

मित्रांनो, आपण हे लक्षात घेतलं पाहिजे की जेव्हा जेव्हा आपणास यश मिळत नाही तेव्हा तेव्हा आपल्याला त्यातून नवीन काही तरी शिकलं पाहीजे. आपल्या प्रयत्नांमध्ये बदल केले पाहीजेत, जोपर्यंत आपलं ध्येयं साध्य होत नाही तोपर्यंत! असं म्हंटल जातं की थॉमस एडीसनने विजेच्या बल्बचा शोध लावण्यासाठी एकूण १०,००० वेळा प्रयत्न केले. जेव्हा त्याला त्याबाबत विचारण्यात आलं तेव्हा त्याचं म्हणणं होतं की'प्रत्येक अयशस्वी प्रयत्नानंतर मी माझ्या पध्दतीमध्ये बदल केला व माझं ध्येय साध्य झालं. पहिल्या ९९९९ प्रयत्नांतून मी बल्ब कसा बनविला जात नाही, हे शिकलो!'

मित्रांनो, तर हा होता 'हमखास यशाचा फॉर्म्युला' यातील चार पायर्‍या नक्कीच तुम्हाला जे पाहिजे आहे ते मिळवून देण्यास मदत करतील, अशी आशा करतो.

हमखास यशाचा फॉर्म्युला :

१) तुमचं ध्येय स्पष्ट करा.

२) ध्येय साध्य करण्यासाठी आराखडा तयार करा.

३) आराखड्याशी संलग्न कृती करा.

४) अपयशातून शिका.

- अतुल राजोळी